agrolotnictwo • PZL-106AR Kruk

PZL-106AR Kruk

07810131 • SP-KFB

rok produkcji1981

wymiary

rozpiętość14,92 m
długość9,10 m
wysokość3,32 m
powierzchnia nośna28,4 m2

masy

własna1670 kg
startowa3000 kg

osiągi

prędkość przelotowa180 km/h
prędkość robocza150 km/h
prędkość maksymalna211 km/h
pułap4000 m
zasięg680 km
rozbieg/dobieg200/200 m
szerokość robocza oprysków30–35 m
szerokość robocza nawożenia10–25 m

napęd

7-cylindrowy gwiazdowy silnik tłokowy z reduktorem PZL-3SR o mocy 600 KM (442 KW); śmi­gło 4-łopatowe US 133000

[...] w czasach NRD wiele osób próbowało uciekać na Zachód [...] Pewien zdesperowany mechanik [...] zapakował rodzinę do zbior­nika na chemikalia i poleciał. Po siedmiokrotnym (!), z winy złej nawigacji, przekroczeniu granicy pomiędzy państwami nie­miec­kimi szczęśliwie wylądował w RFN i uzyskał azyl [...]

Andrzej Kardymowicz*

Samolot PZL-106 Kruk został opracowany przez inż. Andrzeja Fry­dry­chewicza jako następca samolotu PZL-101 Gawron. Nowy sa­mo­lot był lekką, jednosilnikową, jednomiejscową maszyną rolniczą, kons­truk­cji całkowicie metalowej, w układzie dolnopłata. Prace nad pro­jektem trwały w okresie gdy polski przemysł lotniczy był za­an­ga­żo­wany w budowę nieudanego odrzutowego samolotu rolniczego M‑15. Pierwszy prototyp Kruka oblatano w kwietniu 1973 roku.

Po dalszych próbach rozpoczęto produkcję serii informacyjnej – pow­stało 7 egzemplarzy. Dwie ostatnie maszyny tej serii stały się prototypami wersji PZL-106A. Jednocześnie prowadzono próby z zastosowaniem różnej aparatury agrolotniczej. Produkcję seryjną sa­mo­lotu PZL-106A rozpoczęto w Państwowych Zakładach Lot­ni­czych w roku 1976. Na przestrzeni lat 1979–1983 prowadzono pró­by z za­stosowaniem różnych jednostek napędowych.

Samolot PZL-106A powstał na bazie doświadczeń przy próbach wer­sji prototypowej PZL-106 z usterzeniem T, z którego zrezygnowano z powodu znacznych drgań części ogonowej kratownicowego kadłuba. Kruk był produkowany se­ryjnie od 1976 r. Użytkowany w Zakładzie Usług Agrolotniczych w kra­ju oraz szczególnie w Egipcie i Sudanie, gdzie zastąpił mniej bez­piecz­ne i wydajne samoloty PZL-101 Gawron, które zostały wy­cofane z eksploatacji. Znaczną ilość tych samolotów zakupiło rów­nież NRD, którego przedsiębiorstwo "Agrarflug" współpracowało przy dopracowaniu jego aparatury agrolotniczej.

Produkcja seryjna została przerwana pod koniec lat 80. Podjęto ją ponownie w 1995 roku. Ogółem w latach 1976–2002 wy­pro­du­ko­wa­no 147 samolotów wersji A, AR i AS oraz 126 wersji BR, BS i BT, w tym 32 BT. 102 szt. trafiły do NRD, 72 do ZUA, a pozostałe latały w Krajach Ameryki Południowej i Środkowej. Aktualnie nie ma już w u­żyt­kowaniu w Polsce żadnego samolotu PZL-106.

Konstrukcja

Konstrukcja samolotu była podobna jak w prototypie SP-PBK. W sa­molotach seryjnych boki kadłuba stanowiły panele blaszane, o­dej­mo­wane dla ułatwienia montażu urządzeń rolniczych wewnątrz kad­łuba podczas dłuższych przebazowań. W czasie tych przelotów zbior­nik na chemikalia, po założeniu odpowiedniej dennicy, wykorzystywany był jako dodatkowy zbiornik pa­liwa (900 l). Kruk był produkowany w następujących odmianach:

  • PZL-106A z silnikiem PZL-3S i śmigłem US 132000,
  • PZL-106AR z silnikiem PZL-3SR i śmigłem US 133000,
  • PZL-106AS z silnikiem Asz-62IR (1000 KM/736 kW) i śmigłem AW-2-30.

W 1981 r. opracowano nowe skrzydło B z innym profilem, krótszymi kroplowymi zastrzałami, klapami z na­pędem elektrycznym i integralnym zbiornikiem paliwa. Wyposażone w takie skrzydło samoloty były pro­du­kowane od 1982 roku z silnikiem PZL-3SR jako PZL-106BR, silnikiem Asz-62IR jako PZL-106BS. O­pra­cowano i produkowano również od 1989 roku wersję z silnikiem turbinowym produkcji czeskiej Walter M‑601 (600 KM/442 KW) jako PZL-106BT-601 (pierwszy polski samolot z napędem turbinowym). W 1981 r. przygotowano wersję gaśniczą, która posiadała odpowiednią dennicę i zbiornik na środek pianotwórczy. U­ni­kalnym rozwiązaniem była wersja szkolno-treningowa, gdzie na miejsce typowego zbiornika na chemikalia montowano zespół, w którego górnej części znajdowała się kabina dla instruktora, a w dolnej – zbiornik o po­jemności 300 l na ciekłe chemikalia. W tym rozwiązaniu możliwe było szkolenie pilotów i prowadzenie kontroli pilotów podczas normalnych lotów roboczych. Po zakończeniu szkolenia montowano ponownie se­ryjny zbiornik i samolot „wracał” do wersji roboczej.

W latach 80-tych w oparciu o główne zespoły konstrukcyjne inż. Andrzej Frydrychewicz opracował projekt ro­dziny samolotów wielozadaniowych. Powstała nawet wersja z uzbrojeniem, przeznaczona do działań prze­ciw­ko kolumbijskim kartelom narkotykowym.

Eksponat

Samolot seryjny PZL-106AR nr fabr. 07810131 z 7 serii został zbudowany w 1981 r. w PZL Warszawa-Okęcie jako kolejny, 131 egzemplarz. Posiada silnik PZL-3SR produkcji PZL Rzeszów i śmigło US 133000 produkcji PZL Okęcie. Egzemplarz ten do 1992 r. był użytkowany w WSK PZL-Rzeszów na znakach SP-KFB do prób w locie silników PZL-3S i -3SR. Został przekazany do zbiorów Muzeum przez WSK PZL-Rzeszów w 1992 roku.



PZL-106AR Kruk z zamontowaną dodatkową kabiną na pokazach w Luksemburgu, 2010 r.