ekspozycja
PZL-101A Gawron
63119 • SP-WAK
rok produkcji | 1963 |
wymiary
rozpiętość | 12,68 m |
długość | 9,0 m |
wysokość | 3,12 m |
powierzchnia nośna | 23,86 m2 |
masy
własna | 1000 kg |
startowa | 1660 kg |
osiągi
prędkość przelotowa | 155 km/h |
prędkość robocza | 110 km/h |
prędkość maksymalna | 170 km/h |
pułap | 2400 m |
zasięg | 450/1100 km |
rozbieg/dobieg | 110/75 m |
szerokość robocza oprysków | 35 m |
szerokość robocza nawożenia | 15 m |
napęd
9-cylindrowy gwiazdowy chłodzony powietrzem silnik tłokowy PZL AI-14R o mocy 260 KM (191 kW) z przestawialnym drewnianym śmigłem 2-łopatowym W-530D. |
W trakcie dobiegu, w pobliżu rowu, kopnął prawą nogą, podparł lewą lotką, „wywinął” o 180 stopni w tył i prawie z tą samą prędkością, jaką miał na dobiegu, kołował po lądowisku w kierunku miejsca startu. Gdy potem rozmawiałem o tym z aerodynamikami nie dawali mi wiary, a przecie nie tylko ja widziałem to na własne oczy.
Józef Wójtowicz*
Powstał jako modyfikacja 4-miejscowego, wielozadaniowego radzieckiego samolotu Jak‑12M, produkowanego w WSK-Okęcie, w związku z zapotrzebowaniem na usługi dla rolnictwa i leśnictwa. Zmiany dokonane w konstrukcji polegały na zabudowie zbiornika chemikaliów o pojemności 550 l na miejscu tylnych siedzeń, wprowadzeniu 4-stopniowego skosu skrzydeł, dodaniu płyt brzegowych, przesunięciu do tyłu podwozia głównego, powiększeniu statecznika poziomego i zmianie jego kąta zaklinowania. Prototyp samolotu oblatano 14.04.1958 r. a produkcję seryjną rozpoczęto w 1960 r. Do 1970 r., kiedy produkcję ukończono, wyprodukowano 326 egzemplarzy w tym 215 rolniczych, 79 dyspozycyjnych i 32 sanitarne. Z tej liczby wyeksportowano 134 egzemplarzy, głównie rolniczych.
Samolot sprawdzał się w pracy i stworzył warunki sprzętowe do rozwoju lotnictwa rolniczego w Polsce oraz rozwoju usług agrolotniczych za granicą. Od 1967 r. samoloty rolnicze PZL‑101 eksploatowane w Polsce przebazowywane były sukcesywnie do Egiptu i Sudanu, a od 1976 r. były zastępowane przez bezpieczniejsze i wydajniejsze, specjalistyczne samoloty PZL‑106 Kruk. Eksploatacja Gawronów zakończyła się tam w 1983 r. Do chwili obecnej samoloty PZL‑101 są użytkowane w kraju w wersji aeroklubowej.
Konstrukcja
„Gawron” jest jednosilnikowym górnopłatem zastrzałowym konstrukcji metalowej, krytej płótnem. Kadłub spawany z rur stalowych. Podwozie stałe z kółkiem ogonowym, amortyzowane sznurami gumowymi. Skrzydło dwudźwigarowe duralowe za stałym slotem. Zbiorniki paliwa po 80 l znajdują się w skrzydłach. Pod skrzydłami można montować na czas przebazowań dodatkowe zbiorniki po 90 l każdy. Napęd stanowi gwiazdowy silnik AI‑14R o mocy 260 KM (191 kW) produkowany w WSK-Kalisz oraz drewniane przestawialne śmigło W‑530D wykonywane w WSK-Okęcie.
Aparatura agrolotnicza
Wyposażenie rolnicze mocowane było do gardzieli zbiornika. Wersja do nawozów sypkich posiadała otwarty tunel oraz mieszadło umieszczone w zbiorniku, napędzane wiatraczkiem mocowanym nad zbiornikiem. Napełnianie chemikaliami dokonywano przez klapę nad zbiornikiem. Wersja opryskowa miała agregat pompujący z pompą odśrodkową napędzaną wiatrakiem, zawory sterujące i rury z dyszami mocowane do zastrzałów i skrzydła. Aparatura cieczowa posiadała zrzut awaryjny cieczy ze zbiornika. Sterowanie urządzeniami rolniczymi odbywało się za pomocą instalacji pneumatycznej.
Eksponat
Samolot PZL-101 Gawron w wersji agrolotniczej jest obecnie rzadkością; większość maszyn trafiła do Afryki, gdzie, po ich zastąpieniu przez PZL‑106 Kruk, zostały złomowane. Na ekspozycji agrolotniczej typ ten reprezentuje pozyskany od Piotra Lenartowicza samolot PZL-101A w wersji transportowej (różniącej się m.in. dodatkowymi oknami z tyłu kabiny). Jego remontu, malowania i dostawy do Krakowa na swój koszt podjął się Zbigniew Wodnicki, właściciel firmy remontowej Aeroplan s. c. Gotowy do ekspozycji samolot został dostarczony i zmontowany 31 sierpnia 2011 r. Posiada malowanie typowe dla maszyn agrolotniczych, a na płycie brzegowej płata można podziwiać markową sylwetkę ptaka, któremu samolot zawdzięcza swoją nazwę.